Z czego wynika temperament niemowlaka?

Już kilka godzin po porodzie rodzice i dziadkowie chętnie formułują opinie na temat osobowości nowego członka rodziny. „Taki grzeczny, taki pogodny, taki kapryśny…”

W rzeczywistości ani te pierwsze, ani kolejne osądy nie mają wielkiej racji bytu. Temperament niemowlęcia to bowiem zmienna, która w danym momencie jest wynikową kilku, a nawet kilkunastu czynników. Nie znaczy to oczywiście, że nie warto go próbować zrozumieć i oswoić…

3 rodzaje temperamentów maluszka

Nad osobowością dzieci, które nie ukończyły jeszcze pierwszego roku życia, spędziły już lata pracy rzesze psychologów. Dlaczego bowiem jedno niemowlę leży spokojnie i obserwuje świat dokoła, podczas gdy drugie, w tym samym wieku, nieustannie wywija rączkami i kopie? Dwóch psychiatrów, Thomas i Chess, sformułowało na przełomie lat 80-tych i 90-tych ubiegłego stulecia hipotezę na temat zróżnicowania wszystkich niemowląt wedle trzech typów temperamentu:

• „Łatwe niemowlę” to takie, które najczęściej jest w dobrym nastroju, łatwo wykształca nowe nawyki i elastycznie dopasowuje się do zmian otoczenia.
• „Trudne niemowlę” to takie, które często płacze i ma tendencję do reagowania na bodźce w sposób negatywny, niechętnie przystosowuje się do reżimu i ciężko znosi wszelkie nowe doświadczenia.
• „Powoli rozgrzewające się niemowlę” z kolei wykazuje niski poziom aktywności, ciężko się dostosowuje do zmian i nie pokazuje po sobie intensywnych nastrojów.

Zdaniem wspomnianych wyżej badaczy ok. 40% wszystkich niemowląt zalicza się do pierwszej kategorii, 10% jest jednoczenie „trudnymi”, a ok. 15% „powoli rozgrzewającymi się”. Pozostałe 35% ciężko jest sklasyfikować.

Co to tak naprawdę jest ten niemowlęcy temperament?

Owe problemy z zaklasyfikowaniem sporej ilości dzieci, do którejś ze sztucznych, naukowych „szufladek” wynikają przede wszystkim ze złożoności samego usposobienia. Nie chodzi bowiem tylko o to, jak dużo dane niemowlę płacze. Na temperament składają się jeszcze takie czynniki jak poziom aktywności, rytmiczność dziennego cyklu, łatwość rozproszenia uwagi, sposób reagowania w obliczu nowych doświadczeń, intensywność reakcji czy wrażliwość na czynniki zewnętrzne.

A to wszystko jeszcze podlega silnemu wpływowi płci i wieku. Badania psychologiczne sugerują, że chłopcy generalnie przejawiają więcej gniewu niż dziewczynki, zaś w porównaniu z 6-miesięcznymi maluszkami roczne dzieci mają silniejsze reakcje na wszystkich frontach. Koło 6-7 miesiąca dochodzi jeszcze naturalnie wykształcające się przywiązanie do rodziców, zwłaszcza do mamy, które dodatkowo wpływa na temperament. W ocenie zachowania dziecka nie można też pominąć takich tymczasowych czynników jak głów, ból, zmęczenie czy nadmiar stymulacji. I nic dziwnego, że niemowlę, które wczoraj było aniołkiem, dziś może sprawiać wrażenie jakby przeszło radykalną transformację osobowości…

Czynniki wpływające na rozwój temperamentu u niemowląt

Nie da się ukryć, że osobowość jest w dużej mierze zapisana w genach i może mieć częściową rację babcia, która już u miesięcznego maluszka dostrzeże typowe grymasy, które widziała u swego syna czy córki. Pamiętajmy jednak, że cechy takie jak pobudliwość, ciekawość świata czy aktywność nie są regulowane jednym genem, który można dostać od któregoś z rodziców, ale całymi grupami genów, które muszą być wymieszane, pochodząc z puli DNA matki i ojca. Nie warto, więc szufladkować dziecka „cały tatuś”, bo każdy z nas jest zupełnie innym, unikalnym organizmem.

Co więcej, badania psychologiczne wskazują również, że na osobowości niemowląt bardzo silnie ciąży traktowanie od pierwszych tygodni. Jest to swego rodzaju samonapędzający się mechanizm, o nierzadko szkodliwych skutkach. Weźmy bowiem dziewczynkę, która przepłakała większą część pobytu na porodówce choćby z powodu chłodu czy stresującego hałasu. I matka, i odwiedzająca część rodziny, nabiorą już jednak przekonania o kapryśności i wrażliwości pociechy i od momentu powrotu do domu będzie ją traktować jako płaczliwe, trudne dziecko. A przy odpowiednim traktowaniu stanie się to samospełniającą się przepowiednią.

Warto też podkreślić, że na to, co nazywamy osobowością niemowlęcia, mogą mieć wpływ bardzo trywialne czynniki, jak choćby wcześniactwo. Obserwacje wskazują, że dzieci urodzone przed terminem słabiej przejawiają swoje potrzeby i są wrażliwsze na dotyk i światło niż „wypieczone” maluszki. Także zbyt duże (ponad 5kg) i zbyt małe (poniżej 2,5 kg) niemowlęta mogą zachowywać się inaczej – najpierw są ospałe i nieuważne, potem rosnąco poirytowane między karmieniami. Warto umieć oddzielić te fizyczne wpływy od psychologicznego podłoża i nie „metkować” dziecka zbyt wcześnie.

Jaki rodzic, takie niemowlę?

Oprócz czystej genetyki rodzice oddziałują na temperament niemowlęcia także swoim niezależnym, codziennym zachowaniem. Pod tym względem psycholodzy są bezlitośni – nerwowi rodzice, którzy do każdej kąpieli podchodzą z paniką w oczach, mają olbrzymie szanse wychować sobie „trudne” niemowlę. Rodzic, który jest z natury zdystansowany, i nie czuje potrzeby tulenia czy kontaktu wzrokowego, niejako przyzwyczaja maluszka do tego standardu, czyniąc z niego introwertyka od urodzenia.

Z drugiej strony, bardzo ważny wpływ na rozwój osobowości niemowlęcia ma poziom macierzyńskiej wrażliwości, która przejawia się szybkością i intensywnością reagowania na płacz maluszka. I choć starsze pokolenie często przestrzega nas przed „psuciem” dzieci nadmierną atencją, psychologowie są zgodni, że dzieci wrażliwych i czułych matek w przyszłości mają o wiele mniej problemów emocjonalnych.

Do rodzica należy więc zrozumienie jak bardzo jego zachowanie przekuwa się na teraźniejszy i przyszły temperament dziecka. Może się okazać, że dzięki świadomości cech, które przeszkadzają nam w życiu dorosłym – od nerwowości, przez porywczość czy oziębłość – spróbujemy dla dobra dziecka choćby w domowym zaciszu korygować swoje zachowanie.

Tagi: geny, nastrój niemowlęcia, niemowlę