Zasady żywienia niemowląt – nowe wytyczne polskich pediatrów

W 2021 r. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci wydało nowe wytyczne dotyczące zasad żywienia zdrowych niemowląt. Co zmieniło się od poprzednich zaleceń z 2014 r.?

W pracach nad nowymi zasadami brał udział ekspertów z kraju i zagranicy, którzy zaktualizowali poprzednio obowiązujące zasady w oparciu o dostępne na świecie badania i analizy naukowe. Można mieć więc pewność, że przestrzegając poniższych reguł, uczynisz wszystko, co najlepsze dla swego dziecka, przynajmniej w świetle współczesnej wiedzy. Jak powinna więc wyglądać dieta niemowlaka?

Przede wszystkim karmienie piersią w żywieniu niemowląt

W nowych zasadach jako priorytet podkreśla się znaczenie wyłącznego karmienia piersią przez pierwszych sześć miesięcy życia. Jeśli z jakichś względów karmienie piersią jest częściowe lub krótsze, jest również uważane za korzystne dla zdrowia dziecka. Eksperci podkreślają, że mleko matki dostarcza maluszkowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a ponadto korzystnych bakterii wspierających odporność oraz komórek macierzystych.

Ważne:

• Po ukończeniu pierwszego roku życia dziecko nie powinno już karmione być piersią w nocy ze względu na ryzyko rozwoju próchnicy!
• Przez minimalnie 4, a optymalnie 6 pierwszych miesięcy życia niemowlę nie powinno otrzymywać nic poza mlekiem matki, witaminami oraz ewentualnymi lekami.
• Po ukończeniu 12 miesiąca karmienie piersią należy kontynuować tak długo, jak wymaga tego dziecko lub matka.
• Galaktozemia i wrodzony niedobór laktazy to bezwzględne przeciwwskazania do karmienia piersią. Inne choroby mogą wymagać jego ograniczenia lub całkowitego przerwania.
• Przy łagodnym lub umiarkowanym Covid-19 u matki karmienie jest wskazane. Należy jednak dezynfekować ręce i nosić maseczkę.
• Jeśli matka nie może karmić piersią, powinna podawać dziecku mleko modyfikowane przeznaczone dla odpowiedniej kategorii wiekowej.

Rozszerzanie diety dziecka w 5 miesiącu życia

Według nowych wytycznych wprowadzanie pokarmów uzupełniających do diety dziecka powinno zacząć się najwcześniej na początku 5 miesiąca życia, najpóźniej zaś w pierwszym tygodniu 7 miesiąca życia. Mają one dostarczać maluchom dodatkowej energii, białka, żelaza, cynku oraz witamin A, D. E. Nie ma jednak jednego ściśle określonego wieku, w którym rozszerzanie diety jest wymagane.

Ważne:

• Wskazaniem do podania maluszkowi pokarmów uzupełniających przed ukończeniem 6 miesiąca życia jest zagrożenie niedoborem żelaza.
• Nie ma dowodów na to, aby podawanie pokarmów alergizujących takich jak kaszki, jaja, ryby czy orzeszki ziemne przed ukończeniem 6 miesiąca życia miało jakiekolwiek korzyści zdrowotne.
• Rodzic decyduje, kiedy i co podaje dziecku, a dziecko decyduje, ile zje z danego posiłku.
• Każdego miesiąca rozszerzania diety należy zastąpić jeden posiłek mleczny pokarmem uzupełniającym.
• 12-miesięczne dziecko karmione mlekiem modyfikowanym powinno spożywać w ciągu dnia 4-5 posiłków (z tego 2 mleczne) i 1-2 zdrowe przekąski. W przypadku karmienia naturalnego możliwe jest częstsze przystawianie do piersi z mniejszą liczbą posiłków dodatkowych.
• Posiłki powinno się podawać dziecku w reakcji na objawy głodu, nigdy jako nagrodę. Objawy sytości, takie jak grymaszenie, zasypianie czy wypluwanie powinny być z kolei sygnałem do zaprzestania karmienia.

Kolejność wprowadzania nowych pokarmów i techniki karmienia

Pierwsze dwa lata życia decydują o rozwoju preferencji smakowych człowieka, choć niektóre mogą być wrodzone. Ponieważ smak słodki jest zawsze najbardziej pożądany, należy w pierwszej kolejności podawać dziecku konsekwentnie rozmaite warzywa, a dopiero po 2 tygodniach owoce.

Ważne:

• Pokarmy rozdrobnione, papki i purée podajemy w 6-7 miesiącu życia.
• Nowe produkty wprowadza się zawsze w ilości nieprzekraczającej 3-4 łyżeczek.
• Typowa kolejność rozszerzania diety to kaszki zbożowe, warzywa, owoce. Od szóstego miesiąca życia należy też podawać pokarmy bogate w żelazo takie jako ryby i mięso.
• Ośmiomiesięczne dziecko może już dostawać małe przekąski do samodzielnego jedzenia, a roczne dziecko pokarmy o dowolnej konsystencji.
• Łyżeczka do karmienia powinna być twarda i płaska.
• Od 6 miesiąca dzieci karmione butelką można uczyć picia z otwartego kubka. Po upływie pierwszego roku dziecko nie powinno przyjmować żadnych pokarmów i napojów przez smoczek!
• Dziecko, które samodzielnie siedzi może zamiast karmienia łyżeczką otrzymywać gotowe pokarmy w małych kawałkach do samodzielnego jedzenia. Jest to tak zwana metoda BLW/BLISS, które nie wydaje się mieć żadnych wyraźnych korzyści ani też przeciwwskazań.

Przeczytaj więcej o karmieniu metodą BLW: https://niebieskiepudelko.pl/blw-na-czym-to-polega/

Pokarmy alergizujące a zasady żywienia niemowląt

W świetle najnowszych zaleceń trudno jest obronić zasadę wczesnego podawania dzieciom produktów alergizujących w celu ograniczenia ryzyka rozwoju alergii. Badania w tym zakresie wciąż wydają się niespójne. Tym niemniej, w zakresie żywienia niemowlaka zaleca się:

• Podawanie dzieciom jajek po ukończeniu 6 miesiąca życia w ilości 1 małego jajka na twardo dwa razy w tygodniu;
• Wprowadzenie do diety orzeszków ziemnych między 4 a 11 miesiącem życia, o ile niemowlę należy do grupy ryzyka związanego z historią rodzinną.
• Wprowadzenie do diety glutenu między 4 a 12 miesiącem życia — bez określonych jak dotąd optymalnych ilości (prawdopodobnie między 1/10 a ½ kromki chleba).

Inne ważne zalecenia dotyczące poszczególnych grup pokarmowych dla niemowląt:

• Dzieciom powyżej 1 roku warto włączać do jadłospisu niewielkie ilości masła, olejów roślinnych oraz margaryny o niskiej zawartości tłuszczów trans.
• Mięso wprowadzamy do diety raczej wcześniej niż później, ale kolejność jest obojętna. Do 3 roku życia nie podajemy jednak dzieciom podrobów ani wędlin!
• Z ryb dla niemowlaka wskazane są przede wszystkim śledzie, łososie, sardynki, szproty, flądry, dorsze i morszczuki. Unikać należy natomiast mieczników, rekinów, tuńczyka oraz płytecznika. Zalecana ilość to maksimum 1-2 razy w tygodniu, przy czym ważne jest obserwowanie reakcji maluszka.
• Z uwagi na potencjalne skażenie ryżu arsenem, warto ograniczyć jego spożycie na rzecz innych zbóż: kukurydzy, owsa, jęczmienia, pszenicy. Nie należy nigdy stosować płynnych preparatów ryżowych!
• Małe dziecko w wieku od 7 do 12 miesiąca życia nie powinno spożywać więcej niż 1 szczypty soli dziennie – generalnie poleca się niedosalanie posiłków.
• U niemowląt i dzieci należy dążyć do ograniczenia spożycia cukrów wolnych, a więc pokarmów sztucznie dosładzanych.
• Do 12 miesiąca życia nie podajemy dzieciom miodu.
• W drugim półroczu życia zapotrzebowanie dziecka na wodę wynosi 800-1000 ml na dobę i obejmuje również kaszki, zupki, itd. Optymalna do picia jest woda źródlana lub nisko zmineralizowana woda mineralna.
• W pierwszym roku życia mleko krowie nie powinno być napojem głównym, a po ukończeniu pierwszego roku nie powinno być spożywane w ilości przekraczającej 500 ml dziennie. Niemowlętom nie należy też podawać niemodyfikowanego mleka owczego lub koziego.
• Do 5 roku życia dzieciom nie podajemy dosładzanego, aromatyzowanego mleka owocowego.
• Mleka roślinne (np. sojowe, owsiane) nie są dobrą alternatywą dla mleka modyfikowanego.
• Soków owocowych (100%) nie podajemy dzieciom przed ukończeniem przez nie 12 miesiąca życia. I po pierwszych urodzinach lepiej jest jednak ograniczać spożycie soków na korzyść wody. Maksymalna dozwolona dawka to 120 ml na dzień dla dzieci w wieku 1-3 lat.

Kalendarium rozszerzania diety

Dla Twojej wygody przygotowaliśmy jeszcze zbiorcze kalendarium, które pozwoli łatwiej planować rozszerzanie diety niemowlęcia w oparciu o powyższe zasady.

Do 6 miesiąca: Optymalnie tylko mleko matki (lub mleko modyfikowane) z ewentualną opcją pierwszych posiłków od 5. miesiąca życia.

6 miesiąc: W przypadku karmienia naturalnego dziecko przystawiamy do piersi 8-12 razy na dobę; w przypadku karmienia sztucznego podajemy maluchowi 5 posiłków mlecznych po 150-160 ml. Dodatkowo możemy codziennie podawać pokarmy w postaci gładkiego purée. Zaczynamy od 1-2 łyżeczek na dzień i w razie apetytu stopniowo zwiększamy porcje do 3-4 łyżeczek. Tego samego dnia nie podajemy nigdy dwóch nowych pokarmów!

Przykładowe posiłki uzupełniające: puree z marchewki, miksowana zupa z brokułów z żółtkiem, kaszka pszenna z owocami, zupa dyniowa.

7 – 8 miesiąc: W 7 i 8 miesiącu życia dziecku należy wciąż podawać codziennie mleko z piersi lub mleko modyfikowane. Maluchy karmione naturalnie powinny być przystawiane do piersi 6-8 razy w ciągu doby, podczas gdy dzieciom karmionym sztucznie zaleca się 3 posiłki mleczne po 170-180 ml (są to porcje orientacyjne – wiele dzieci pije mniej). Dodatkowo większość niemowląt je już 3-4 posiłki uzupełniające. W siódmym miesiącu życia wciąż na stole maluszka królować jeszcze będą grubsze papki, ale od ósmego miesiąca poleca się już podawanie przekąsek do samodzielnego jedzenia rączkami.

Przykładowe posiłki uzupełniające: kaszka jaglana z bananem, zupa ziemniaczano-marchewkowa z kurczakiem, gotowane płatki owsiane z musem jabłkowym, kasza manna z masłem i marchewką, indyk z buraczkami i ziemniakiem, kaszka ryżowa z rozgniecionym awokado.

9-12 miesiąc: W czwartym kwartale pierwszego roku życia niemowlę powinno jeść ok. 3 posiłki mleczne (przy karmieniu piersią może być ich więcej) oraz 3 posiłki uzupełniające i przekąski. Zmienia się wielkość porcji – nawet 190-220 ml z butelki. Ważna jest też konsystencja dań. Kaszki pozostają, ale inne pokarmy powinny być coraz bardziej grudkowate. To zachęca do gryzienia i ostrożnego połykania. Coraz większą rolę odgrywają całe kawałki warzyw, mięsa, owoców i pieczywa, które dziecko dostaje do rączki.

Przykładowe posiłki uzupełniające: bułka z masłem i jajko na twardo w kawałkach, gulasz z piersi indyka z marchewką i ryżem, łosoś na parze z ziemniakami i brokułami, klopsy drobiowe w sosie pomidorowym i makaron, naleśnik z twarożkiem i owocami.

Wskazane napoje do posiłków to woda dla dziecka – idealnie źródlana lub niskozmineralizowana – przy czym warto dbać, aby całkowita podaż płynów, łącznie z mlekiem i zupkami, stanowiła 800-1000 ml na dobę!

Rysunek do pobrania – Schemat żywienia dzieci w pierwszym roku życia; źródło: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, „Standardy Medycyny” t.18, 2021.

Pobierz rysunek.