Zasady żywienia niemowląt – nowe wytyczne polskich pediatrów

W 2021 Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci wydało nowe wytyczne dotyczące zasad żywienia zdrowych niemowląt. Co zmieniło się od poprzednich zaleceń z 2014 r.?

W pracach nad nowymi zasadami brał udział ekspertów z kraju i zagranicy, którzy zaktualizowali poprzednio obowiązujące zasady w oparciu o dostępne na świecie badania i analizy naukowe. Można mieć więc pewność, że przestrzegając poniższych reguł, uczynisz wszystko, co najlepsze dla swego dziecka, przynajmniej w świetle współczesnej wiedzy! Jak powinna więc wyglądać dieta niemowlaka?

Przede wszystkim karmienie piersią w żywieniu niemowląt

W nowych zasadach jako priorytet podkreśla się znaczenie wyłącznego karmienia piersią przez pierwszych sześć miesięcy życia. Jeśli z jakichś względów karmienie piersią jest częściowe lub krótsze, również uważane jest jednak za korzystne dla zdrowia dziecka. Eksperci podkreślają, że mleko matki dostarcza maluszkowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a ponadto bakterii wspierających odporność oraz komórek macierzystych.

Ważne:

• Po ukończeniu pierwszego roku życia dziecko nie powinno już karmione być piersią w nocy ze względu na ryzyko rozwoju próchnicy!
• Przez minimalnie 4, a optymalnie 6 pierwsze miesiące życia niemowlę nie powinno otrzymywać nic poza mlekiem matki, witaminami oraz ewentualnie lekami.
• Po ukończeniu 12 miesiąca karmienie piersią należy kontynuować tak długo, jak wymaga tego dziecko lub matka.
• Galaktozemia oraz wrodzony niedobór laktazy to bezwzględne przeciwwskazania do karmienia piersią; również inne choroby mogą wymagać ograniczenia lub całkowitego odsunięcia maluszka od piersi.
• Przy łagodnym lub umiarkowanym przebiegu Covid-19 u matki karmienie piersią jest wskazane z zachowanie ostrożności w postaci dezynfekcji rąk i noszenie maseczki na ustach.
• Jeśli matka nie może karmić piersią, powinna podawać dziecku mleko modyfikowane przeznaczone dla odpowiedniej kategorii wiekowej.

Rozszerzanie diety dziecka w 5 miesiącu życia

Według nowych wytycznych wprowadzanie pokarmów uzupełniających do diety dziecka powinno zacząć się najwcześniej na początku 5 miesiąca życia, najpóźniej zaś w pierwszym tygodniu 7 miesiąca życia. Mają one dostarczać maluchom dodatkowej energii, białka, żelaza, cynku oraz witamin A, D. E. Nie ma jednak jednego określone wieku, w którym rozszerzanie diety jest wymagane.

Ważne:

• Wskazaniem do podania maluszkowi pokarmów uzupełniających przed ukończeniem 6 miesiąca życia jest zagrożenie niedoborem żelaza.
• Nie ma dowodów na to, aby podawanie pokarmów alergizujących takich jak kaszki, jaja, ryby czy orzeszki ziemne przed ukończeniem 6 miesiąca życia miało jakiekolwiek korzyści zdrowotne.
• Rodzic ma decydować kiedy i co jest podawane; dziecko ma decydować, ile chce zjeść określonego posiłku.
• Ogólna zasada mówi, że na każdy miesiąc rozszerzania diety jeden posiłek mleczny powinien zostać zastąpiony przez pokarm uzupełniający.
• 12-miesięczne dziecko karmione mlekiem modyfikowanym powinno spożywać w ciągu dnia 4-5 posiłków (z tego 2 mleczne) i 1-2 zdrowe przekąski. W przypadku karmienia piersią możliwe jest częstsze przystawianie z mniejszą liczbą posiłków dodatkowych.
• Posiłki powinno się podawać dziecku w reakcji na objawy głodu, nigdy jako nagrodę. Objawy sytości, takie jak grymaszenie, zasypianie czy wypluwanie powinny być z kolei sygnałem do zaprzestania karmienia.

Kolejność nowych pokarmów i techniki karmienia

Pierwsze dwa lata życia decydują o rozwoju preferencji smakowych człowieka, choć niektóre mogą być wrodzone. Ponieważ smak słodki jest zawsze najbardziej pożądany, należy w pierwszej kolejności podawać konsekwentnie rozmaite warzywa, a dopiero po 2 tygodniach owoce.

Ważne:

• Pokarmy rozdrobnione, papki i purée podajemy w 6-7 miesiącu życia.
• Nowe produkty wprowadza się zawsze w ilości nieprzekraczającej 3-4 łyżeczek.
• Typowa kolejność rozszerzania diety to kaszki zbożowe, warzywa, owoce. Od szóstego miesiąca życia należy też podawać pokarmy bogate w żelazo takie jako ryby i mięso.
• Ośmiomiesięczne dziecko może dostawać już małe przekąski do samodzielnego jedzenia, a roczne dziecko pokarmy o dowolnej konsystencji.
• Łyżeczka do karmienia powinna być twarda i płaska.
• Od 6 miesiąca dzieci karmione butelką można uczyć picia z otwartego kubka; po upływie pierwszego roku dziecko nie powinno przyjmować żadnych pokarmów i napojów przez smoczek!
• Dziecko, które samodzielnie siedzi może, zamiast karmienia łyżeczką otrzymywać gotowe pokarmy w małych kawałkach do samodzielnego jedzenia. Jest to tak zwana metoda BLW/BLISS, które nie wydaje się mieć żadnych wyraźnych korzyści ani też przeciwwskazań.

Pokarmy alergizujące

W świetle najnowszych zaleceń trudno jest obronić zasadę wczesnego podawania dzieciom produktów alergizujących dla ograniczenia ryzyko rozwoju alergii. Badania w tym zakresie wciąż wydają się niespójne. Tym niemniej, w zakresie żywienia niemowlaka zaleca się:

• Podawanie dzieciom jajek po ukończeniu 6 miesiąca życia w ilości 1 małego jajka na twardo dwa razy w tygodniu;
• Wprowadzenie do diety orzeszków ziemnych między 4 a 11 miesiącem życia, o ile niemowlę należy do grupy ryzyka związanego z historią rodzinną.
• Wprowadzenie do diety glutenu między 4 a 12 miesiącem życia — bez określonych jak dotąd optymalnych ilości (prawdopodobnie między 1/10 a ½ kromki chleba).

Inne ważne zalecenia dotyczące poszczególnych grup pokarmowych dla niemowląt:

• Dzieciom powyżej 1 roku warto włączać do jadłospisu niewielkie ilości masła, olejów roślinnych oraz margaryny o niskiej zawartości tłuszczów trans.
• Mięso wprowadzamy do diety raczej wcześniej niż później, ale kolejność jest obojętna. Do 3 roku życia nie podajmy jednak dzieciom podrobów ani wędlin!
• Z ryb dla niemowlaka wskazane są przede wszystkim śledzie, łososie, sardynki, szproty, flądry, dorsze i morszczuki, unikając natomiast mieczników, rekinów, tuńczyka, płytecznika. Zalecana ilość to maksimum 1-2 razy w tygodniu, przy czym ważne jest obserwowanie reakcji maluszka.
• Z uwagi na potencjalne skażenie ryżu arsenem, warto ograniczyć jego spożycia na rzecz innych zbóż: kukurydzy, owsa, jęczmienia, pszenicy. Nie należy nigdy stosować płynnych preparatów ryżowych!
• Małe dziecko w wieku od 7 do 12 miesiąca życia nie powinno spożywać więcej niż 1 szczypty soli dziennie- generalnie poleca się niedosalanie posiłków.
• U niemowląt i dzieci należy dążyć do ograniczenia spożycia cukrów wolnych, a więc pokarmów sztucznie dosładzanych.
• Do 12 miesiąca życia nie podajemy dzieciom miodu.
• W drugim półroczu życia zapotrzebowanie dziecka na wodę wynosi 800-1000 ml na dobę i obejmuje również kaszki, zupki, itd. Optymalna do picia jest woda źródlana lub nisko zmineralizowana woda mineralna.
• W pierwszym roku życia mleko krowie nie powinno być napojem głównym, a po ukończeniu rok nie powinno być spożywane w ilości przekraczającej 500 ml dziennie. Niemowlętom nie należy też podawać niemodyfikowanego mleka owczego lub koziego.
• Do 5 roku życia dzieciom nie podajemy dosładzanego, aromatyzowanego mleka owocowego.
• Mleka roślinne (np. sojowe, owsiane) nie są dobrą alternatywą dla mleka modyfikowanego.
• Soków owocowych (100%) nie podajemy dzieciom przed ukończeniem przez nie 12 miesiąca życia. I po pierwszych urodzinach lepiej jest jednak ograniczać spożycie soków na korzyść wody. Maksymalna dozwolona dawka to 120 ml na dzień dla dzieci w wieku 1-3 lat.

———————

Rysunek do pobrania – Schemat żywienia dzieci w pierwszym roku życia; źródło: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, „Standardy Medycyny” t.18, 2021.

Pobierz rysunek.